Naar Buiten!

Vanmiddag al de officiële opening, vanaf 11 juli open voor het publiek: de tentoonstelling Naar Buiten! in Museum Geelvinck Hinlopen Huis in Amsterdam. Eerlijk is eerlijk, het is een kleine tentoonstelling maar wel met bijzondere voorwerpen.

Maar eerst iets over het huis. Nou ja huis, het is meer dan dat. Het is een stadspaleis met een voormalig koetshuis (nu de entree) op de Keizersgracht, een keurtuin en het oorspronkelijke woonhuis op de Herengracht. Op de bel-etage zijn er zeldzame behangselschilderingen met arcadische voorstellingen van de hand van Egbert van Drielst. Dat is trouwens dezelfde schilder die ook meerdere malen ‘ons’ Elswout afbeeldde.

De schilderingen passen precies in het thema van de tentoonstelling: de hang van de stedeling naar het buitenleven. Enerzijds kwam dat verlangen voort uit noodzaak – de stad (met grachten als open riolen) ontvluchten als die in de zomer ondraaglijk werd. Aan de andere kant was dat buitenleven in de zeventiende eeuw ook een cultuur op zich geworden.

Het hele sociale leven van de grachtenelite verplaatste zich in de zomermaanden naar het land. Het was op de buitenplaatsen een va et vient van mensen uit eigen kring – of net even daarbuiten, als er bijvoorbeeld strategisch gehuwd moest worden.

De buitenplaatsen waren oorden van vermaak, er werd gefeest, gemusiceerd, toneelgespeeld maar ook gejaagd en vaak kon je er vissen, spelevaren, vinken, balspellen spelen en ‘theetje drinken’. Uit dagboekaantekeningen weten we dat er genoten werd van schaduwrijke aanplantingen en dat de belangstelling voor natuur meestal veel verder ging. In een combinatie van verrukking over en ontzag voor Gods schepping enerzijds en (amateur)wetenschappelijke belangstelling anderzijds, werd de natuur bestudeerd en legde men collecties aan van zowel gedroogde en getekende als levende planten.

Voor de tentoonstelling hebben naast Staatsbosbeheer ook Natuurmonumenten en De 12 Landschappen materiaal geleverd. Van Natuurmonumenten is er een geweldige docu over de laatste bewoonster van een ’s Gravelandse buitenplaats. De 12 Landschappen leverden ondermeer gereedschappen van de tuinbaas.

Bijzonder gelukkig ben ik met een bruikleen uit het Frans Halsmuseum: een schilderij van Elswout (bij Overveen) door Jan van der Heijden uit ongeveer 1660. Het gebouw op de voorgrond is één van de twee koetshuizen die er nu nog staan. De laan die ernaar toe leidt is er ook nog steeds.

Met de komst van de Romantiek in de tweede helft van de achttiende eeuw is de buitenplaats ingrijpend aangepast. Een lustoord in strakke Hollands barok veranderde in een klein Zwitserland met ‘bergpartijen’, rustieke bruggen en een ‘boschspelonk’. Die laatste verdween later ook weer en eind negentiende eeuw werd zelfs het huis afgebroken en vervangen door het huidige.

Wie in het Jaar van Historische Buitenplaats maar aan  één trip toekomt: eerst naar het Geelvinck en dan naar Elswout!